In Memoriam : Christian Kieckens

Het voorbije weekend is architect Christian Kieckens (°Aalst 1951) overleden in Brussel.

 Christian Kieckens kan beschouwd worden als één van de grondleggers van de narratieve architectuur in Vlaanderen. Als professor aan de Universiteit van Antwerpen begeesterde hij hele generaties architecten, waarbij hij zijn kennis en internationaal netwerk vol passie inzette om in Vlaanderen en België een architectuurcultuur te verankeren vanuit een maatschappelijke verantwoordelijkheid, vanuit een zucht naar universele en fundamentele schoonheid tout court. Van Borromini tot Arvo Pärt, van Lina Bo Bardi tot David Bowie, zijn liefde voor kunst, literatuur en popcultuur vermengde zich met een diepgaande kennis van alle aspecten van de architectuur en haar geschiedenis.

 Christian Kieckens studeerde af aan Sint-Lucas in 1974, samen met Marie-José Van Hee, Paul Robbrecht, Hilde Daem en Marc Dubois. Al in de jaren 1980 ontwikkelden zij een onderzoeksgerichte ontwerpattitude die zich vanuit een bewustzijn van traditie richtte op de autonome logica van de architectuur. Architectuur werd beschouwd als een ruimtelijk fenomeen, vanuit het standpunt van bewoning en ervaring. Kunst en vakmanschap stonden centraal in het maken van architectuur. Christian Kieckens werkte nog even samen met Marc Dubois, en ook met Robbrecht en Daem, om zich dan los te maken met eigen werk. Zijn voorbeeld en mentor was Pieter De Bruyne, meubelmaker en onderzoeker naar historische principes van ruimtelijke proporties en maatsystematiek, ook uit Aalst. Christian Kieckens raakte gefascineerde door De Bruyne’s zoektocht naar ruimtelijke systematiek bij bijvoorbeeld de Egyptenaren en de transformaties naar een hedendaagse context. Eind jaren ’70 richt hij samen met Jos Vanderperren DEETAAI op. Hoewel ze slechts kort bestaan, haalt hun ontwerp voor het her-bouwen door her-schalen van de Art Nouveau woning Cauchie in Brussel een eervolle vermelding in de Shinkenchiku Residential design Competition. Het toont zijn ambities als jong architect. In 1981 won hij de Godecharle Prijs voor Architectuur, de prestigieuze wedstrijd-in-loge die in 1884 als eerste laureaat Victor Horta eerde. Met het gewonnen reisbudget trok Christian Kieckens naar Italië om een studie te maken van de Barokke koepels van Borromini. Aan de hand van  indrukwekkende geometrische analyses en fotografie legde hij de simultaneiteit tussen plan en snede bloot: TRE ET UNO ASSIEMME. Deze ruimtelijke metamorphosis zou de basis worden van zijn eigen architecturale werk zoals de woning in Baardegem (1990), Drukkerij Salto in Rekem (1996), Drukkerij Sanderus in Oudenaarde (1998) of het Crematorium in Zemst (2015). Naast het bouwen veruiterlijkte zijn zoektocht zich in een breed en gelaagd oeuvre, van fotografie en objecten tot meubels, tentoonstellingen en boeken. Zijn vele samenwerkingen met kunstenaars, zoals Peter Downsbrough, Marthe Whéry en Reiner Lautwein groeiden vanuit dit zoeken door maken. Hij schreef verschillende boeken over eigen werk, maar ook over anderen zoals bijvoorbeeld Pieter de Bruyne. ZOEKEN DENKEN BOUWEN, was de titel van zijn architectuurmonografie uit 2001. In 1999 ontving hij de Vlaamse Cultuurprijs voor Architectuur.

In 1983 richtte Christian Kieckens samen met Marc Dubois Stichting Architectuur Museum (S/AM, 1983-1992) op. Door de organisatie van tentoonstellingen, publicaties en studiereizen met het oog op het uitbouwen van een internationaal netwerk, zetten ze eigenhandig in Vlaanderen en België de emancipatie in gang van architectuur als discipline. Jonge architecten zoals Stéphane Beel, Klaas Goris en Jo Crepain kregen een platform in de reeks ‘Jonge Architecten in België’. Evengoed organiseerde SA/M tentoonstellingen over internationale architecten als Alvaro Siza in het Design Museum in Gent. De selectie van SA/M kreeg in 1988 ook een plek in de befaamde architectuurtentoonstellingen in deSingel in Antwerpen, gevormd door Carolina De Backer en daarna verder uitgebouwd door Katrien Vandermarliere. SA/M zocht en vond manieren om de politiek te engageren voor architectuur. Een mooie apotheose was het initiatief tot bijdrage van België aan de architectuurbiënnale van Venetië in 1991. Jonge architecten werden getoond in een scenografie van Christian Kieckens. Het waren initiatieven die mee leidden tot het ontstaan van de Vlaams Bouwmeester en ook het Vlaams Architectuurinstituut. Christian Kieckens zal de eerste twee Jaarboeken Architectuur Vlaanderen vormgeven (1994, 1996).

Wat velen bijblijft is het persoonlijke en zeer uitzonderlijke leermeesterschap van Christian Kieckens. Hij startte als docent aan Sint-Lucas Interieur van 1980 tot 1990. Hij gaf daarna les aan de Academie van Bouwkunst in Tilburg (1993-1996), Sint-lucas Luik (1995-1996), de Universiteit van Eindhoven (1999-2002), de Architectural Association in Londen (2000-2002) en dit jaar nog aan de Academie van Maastricht, waar hij de lessen architectuurtheorie vormgaf. Ondanks zijn band met Gent, werd het toch Antwerpen waar hij zijn leerstoel uitbouwde. Sinds 1987 gaf hij er les aan de Faculteit Ontwerpwetenschappen, en werd er in 2011 benoemd tot hoogleraar. Zijn afstudeerstudio samen met bOb van Reeth in de jaren ’90 is legendarisch. Daarna bouwde hij een curriculum op dat navigeerde vanuit BUILDINGNESS; net als in zijn eigen werk gaat het over de transmissie van woorden naar beelden naar ideeën naar concepten. Kijken, omdraaien, begrijpen. Christian Kieckens wilde doordringen tot de essentie van ruimte en de architectuur zelf, net door de grenzen af te tasten met 1000en schetsen, fotografie, scenografie, grafische vormgeving, het schrijven zelf. Hij daagde zijn studenten uit om ook zo hun grenzen te verleggen. Samen werd gegraven naar de uitgangsposities van architectuur en kunst. Als mentor gaf hij zovele sleutels door over de ambacht en de taal van de architectuur: lesgeven door tekenende momenten, het doorgeven daarvan, het opnemen en weer verwerken. In die optiek droeg hij ook bij aan de architectuurkritiek in België als hoofdredacteur ad interim van het tijdschrift A+ in 2014 – 2015.

Met zijn heengaan, veel te vroeg, verliest de architectuurwereld een belangrijke mentor en inspirerend voorbeeld. Hij blijft voortleven in de belangrijke erfenis die hij genereus doorgaf aan zovelen.

Christian Kieckens was voor velen een mentor, inspirator en vriend. Op de website van het Vlaams Architectuurinstituut kan je een laatste boodschap aan hem en zijn naasten richten.

Foto’s: © Vlaams Architectuurinstituut – collectie Vlaamse Gemeenschap: Archief Christian Kieckens