Kunst en materie

In 2018 schreef de kerkfabriek, in samenwerking met de FWB Cellule architecture, een wedstrijd uit voor het ontwerpen van een nieuw altaar en doopvont voor de eeuwenoude kathedraal van Doornik. AHA (Aurélie Hachez) en Elseline Bazin wisten die wedstrijd te winnen. Architectuur en liturgie gaan al eeuwen hand in hand, maar waar een religieuze opdracht vaak resulteert in het magnum opus van een architect, gaat het hier dus uitsluitend over het ontwerp van het vast meubilair.

Sinds het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is er nog nauwelijks een nieuwe kerk gebouwd. Toch oefende de liturgische hervorming die met deze laatste belangrijke herziening gepaard ging een grote invloed uit op het ontwerp van het interieur van kerken. Tijdens het Concilie van Trente (1545-1563), een tijd van barokke weelde en decoratieve exuberantie, was het voor de gelovigen vaak moeilijk om zich in de kerk op het gebed te concentreren. Vaticanum II stelde dus een eenvoudiger, meer zuivere en heldere bouwstijl van kerk en meubilair voorop, met het idee dat de gelovigen zo actiever zouden kunnen deelnemen aan de liturgische rituelen.

De wedstrijd voor het meubilair van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Doornik vloeit hieruit voort. De ingreep die de architecten AHA en Elseline Bazin voorstellen, verenigt het schip en het transept. Het klassieke houten spreekgestoelte vervangen ze door een ambo, een kleine stenen preekstoel vanwaaraf voorgelezen, gezongen en gepreekt wordt. In plaats van de biechtstoel ontwerpen ze een nieuwe ‘ruimte voor verzoening en luisteren’, waardoor minder op de schuldgevoelens van gelovigen wordt ingespeeld. Onder invloed van de vernieuwing van de liturgie sinds het Tweede Vaticaans Concilie waren deze elementen al in gebruik geraakt. Ze bestonden al in de kathedraal, maar waren nu niet op elkaar afgestemd. De uitdaging was dus om er een samenhangend geheel van te maken.

De opdrachtgever wilde ook dat er in de kathedraal plaats zou komen voor een uniek hedendaags kunstwerk, een samenwerking tussen architecten, kunstenaars en vaklui. Zo beklemtoont de kerkfabriek dat de kathedraal niet alleen een plaats is voor gelovigen, maar ook voor kunstliefhebbers en toeristen. Drie multidisciplinaire teams werkten een project uit voor de modernisering van het meesterwerk in Scheldegotiek, een romaans-gotische overgangsstijl typisch voor de streek rond Doornik, met zuivere lijnen en gebruikmakend van Carrara-marmer en felle kleurpartijen. Het bleek erg verleidelijk om verder te bouwen in dezelfde lijn. Maar het winnende project van AHA en Elseline Bazin ontsnapt aan die valkuil. Ze vertrekken van het werk van Caruso St. John Architects in Sankt Gallen, dat subtiele verbanden legt tussen de vraag naar modernisering en het religieuze en historische kader.

AHA en Elseline Bazin nemen de opbouw van het kerkgebouw als vertrekpunt. Opmerkelijk daaraan is dat de kathedraal twee bouwstijlen combineert: een romaans schip met een gotisch koor. Op de kruising van schip en koor plaatsen ze een nieuw achthoekig platform waarop het nieuwe altaar zal rusten. De vorm van de achthoek zit tussen het vierkant en de cirkel in. Het is een vierkant met afgeronde hoeken, een verwijzing naar de romaanse architectuur, en tegelijk een cirkel, die dan weer het gotische koor van de kathedraal weerspiegelt. Het vierkant en de cirkel – symbolen voor de aarde en de hemel in de religieuze symboliek – zijn met elkaar gecombineerd in de achthoek en weerspiegelen ook de overgang van de materiële naar de spirituele wereld. De nieuwe doopvont bij de ingang en de ruimte voor verzoening ernaast hebben dezelfde achthoekige vorm.

Alle aandacht gaat naar het platform, een monoliet van blauwe hardsteen – een verwijzing naar de Scheldegotische gebouwen in het bisdom Doornik, die allemaal zijn opgetrokken in die gelaagde kalksteen. Grafisch ontwerpster Manuela Dechamps Otamendi stelde voor om een caleidoscopisch motief met driehoeken in het steenoppervlak te graveren. Het patroon verwijst, voor wie wil, naar de Heilige Drievuldigheid, maar ook naar de vijf klokkentorens van de kathedraal, de trots van alle inwoners van Doornik. Het project hanteert op die manier een religieuze symboliek, maar laat de stadsbewoners ook toe om er zich mee te identificeren.

Lees het vervolg in A+281 Silence !

Wij nodigen je uit om de interviews van Aurélie Hachez, Elseline Bazin en Manuela Dechamps Otamendi  te beluisteren in het programma Façons de voir dat op donderdag 5 maart werd uitgezonden op La Première in Par Ouï dire.

In samenwerking met