Sacrale intensiteit

De nieuwe vleugel van Z33, het Huis voor Actuele Kunst, Design & Architectuur in Hasselt, is een zelden gezien gesamtkunstwerk, zeker in de hedendaagse architectuur van musea en kunstgaleries. Het gebouw is ontworpen door de Italiaanse architecte Francesca Torzo en werd begin dit jaar al opgeleverd, maar vanwege de coronacrisis vond de opening pas plaats in juni.

Architectuurcriticus Pieter T’Jonck gaf net voor de geplande inhuldiging nog een gedetailleerde, uitgebreide beschrijving van het gebouw. [1] Aan het einde van zijn stuk merkte T’Jonck op dat het gebouw de bezoeker een intense ruimtelijke ervaring bezorgt, wat een uitdaging kan zijn voor kunstenaars en curatoren. Z33 straalt inderdaad zo’n sterk architectonisch bewustzijn uit dat tentoonstellingen er onvermijdelijk rekening mee zullen moeten houden. Maar misschien is dit juist een voordeel.

De nieuwe Vleugel 19 is een uitbreiding van het bestaande tentoonstellingsgebouw Vleugel 58 (uit 1958), langs de binnentuin van het aangrenzende, historische begijnhof. Aan de straatkant treft de bezoeker een enorm lange, blinde gevel van ruitvormige, ruwe bakstenen aan. Erachter schuilt een labyrint van tentoonstellingszalen, afwisselend groot en klein, hoog en laag, met ramen en doorzichten naar andere zalen, naar de begijnhoftuin en naar de ruimtes in het oude, bestaande gebouw.

Zodra de bezoeker het nieuwe gebouw door de buitenmuur is binnengedrongen, staat hem een opeenvolging van verschillende ruimtes te wachten. In de inkomhal vang je door een opening al een glimp op van de twee grote tentoonstellingsruimtes (Grand Chambres) verderop. Maar voor je die kunt bereiken, leidt Torzo je door een lange, hoge, smalle gang; een soort nauwe binnensteeg aan de binnenkant van de blinde straatgevel. Een voorproefje van de haast lijfelijke ervaringen die de bezoeker in de verschillende nieuwe ruimtes van het gebouw ondergaat. Aan het einde van die lange gang beland je rechtsweg in een zaaltje met een verlaagd plafond. Twee ranke kolommen kaderen er een trap waarvan je alleen de achterkant ziet.

Pal hiernaast ligt een eerste tentoonstellingszaaltje. Het is een bijna vierkante, hoge ruimte waar het plafond terug rijst naar de volledige hoogte van het gebouw. Door een cassetteplafond stroomt licht van bovenaf binnen en een raamopening geeft uit op een binnenkoer met planten en een boom. Vanuit dit zaaltje kun je de lucht zien. Om de Grand Chambres te bereiken, moet je terug naar de andere kant, voorbij de trap. Ook hier wordt je blik onvermijdelijk de hoogte ingestuurd. De plafonds van deze tentoonstellingsruimtes ogen als een zwevend kantwerk van convexe ruitvormen; de kronkelende lijnen dansen harmonieus boven de betonnen vloeren en over de witte muren. Ze lijken zacht als zand, maar zijn uitgerust met technische toebehoren voor tentoonstellingen. De Grand Chambres grenzen aan enkele kleinere zaaltjes: de intiemere Petite Chambres. De wanden tussen deze kamers versmallen aan de deuropeningen, alsof Torzo de bezoeker door papier van de ene naar de andere ruimte wil laten glijden. De tentoonstellingszalen op de begane grond zijn naar elkaar gericht, zonder blik naar buiten. Hun verschillende groottes en hoogtes bepalen hoe kunstwerken er getoond kunnen worden.

[…]

[1] Pieter T’Jonck, ‘De nieuwe vleugel van Z33’, in HART magazine, 2 maart 2020